Hoogtepunt 2019

Naast het Damsterdiep en landgoed Ekenstein ligt een ruïne van een steenfabriek. Rusthoven heette de fabriek, waar in 1968 het vuur doofde. De ringoven staat er nog. In de zomer van 2019 kreeg Het Groninger Landschap het prachtig stuk industrieel erfgoed in eigendom. ‘Het terrein vertelt het verhaal van de Groninger baksteenindustrie’, zegt Hugo Dokter, hoofd erfgoed van Het Groninger Landschap.

Eind negentiende eeuw rookten in Groningen maar liefst 68 hoge schoorstenen van steenfabrieken. Rusthoven was er één van. “Ze bakten de bekende rode Groninger baksteen. In de jaren zestig verdwenen ze bijna allemaal, ook Rusthoven”, vertelt Dokter. Van de oorspronkelijke fabriek in Wirdum is weinig meer over. De vorige eigenaar brak de hoge schoorsteen af, net als de langwerpige droogloodsen. Een paar relicten, zoals een gebouw waar de stoommachine stond, herinneren aan de tijd dat er volop bedrijvigheid was.

Industrieel erfgoed
Met de overname wil Dokter de overblijfselen voor altijd behouden. “Dit is industrieel erfgoed. Deze steenfabriek heeft een sterke relatie met het omliggende landschap. De landerijen om ons heen zijn geticheld; ze liggen lager omdat er klei is gewonnen. Het transport verliep via het Damsterdiep. En in de borg Rusthoven, onze buren, woonde vroeger de tichelheer, de baas van de steenfabriek.” Met de overname is Rusthoven in goede handen. Overheden, omwonenden en liefhebbers van industrieel erfgoed zagen daarvoor met lede ogen aan dat het erfgoed verloederde. “Decennialang was Rusthoven een hoofdpijndossier voor overheden. Wij zorgen nu dat het industrieel erfgoed blijft.”

Grootste ringoven
Eén bouwwerk staat nog goeddeels overeind: de ringoven. De lange donkere tunnel is ovaal van vorm, als een schaatsbaan. Door twaalf zijingangen schijnt daglicht. “De oven van Rusthoven, die stamt uit 1924, is de grootste bestaande ringoven van Europa. Het is de laatste ringoven in Groningen.” De ringoven is een ruïne. Zowel in de muur als op het dak groeien struiken en bomen. Dokter laat de ringoven niet volledig herstellen. “Het is juist mooi om te zien dat de natuur zo’n bouwwerk overneemt. We zoeken naar een balans tussen behoud van de oven en deze fraaie ruïne-sfeer.”

Vleermuizen
De helft van de ringoven wordt speciaal ingericht voor vleermuizen. “De tunnel is in potentie de beste vleermuizenlocatie in Groningen. De tunnel maken we dicht, omdat vleermuizen een constante temperatuur willen. Ze houden niet van tocht. De andere helft mag onder begeleiding bezocht worden.” Als eerste wil Dokter het terrein laten opruimen, waarbij het asbest en de vervuilde grond prioriteit krijgt. “Dat moet eerst gesaneerd worden. We wisten dat de bodem vervuild is met PAK’s (polycyclische aromaten). Door de vondst van asbest is de overname een paar maanden uitgesteld. We pakken de sanering samen met de provincie en de gemeente op.”