Steenfabriek Rusthoven Wirdum
Steenfabriek Rusthoven in Wirdum
Pareltje aan het Damsterdiep
Steenfabriek Rusthoven is een prachtig stukje industrieel erfgoed dat herinnert aan de baksteenindustrie in Groningen. Het Groninger Landschap heeft de steenfabriek dankzij een particuliere gift kunnen aankopen en werkt nu samen met de gemeente Eemsdelta (voorheen gemeente Loppersum) en provincie Groningen aan het herstel.
Aan het Damsterdiep ter hoogte van Wirdum staat de ruïne van de voormalige steenfabriek Rusthoven. Het is de enige nog overgebleven steenfabriek met ringoven in de provincie Groningen. Samen met de nabijgelegen borg Rusthoven en landgoed Ekenstein vormt de steenfabriek een prachtig stukje cultuurhistorisch erfgoed in Groningen.
De ringoven, waarin de bakstenen gebakken werden, is nog redelijk gaaf en is een belangrijke overwinteringsplek voor vleermuizen. Het Groninger Landschap zet zich in om de ringoven als industrieel erfgoed te behouden, de vleermuizen te beschermen en het terrein middels een wandelroute open te stellen voor het publiek.
In bezit van Het Groninger Landschap
De aankoop van de steenfabriek zou al in februari 2019 plaatsvinden maar liep enkele maanden vertraging op door bodemverontreiniging op het terrein. Door aanvullend onderzoek is de verontreiniging in kaart gebracht. Op basis hiervan heeft Het Groninger Landschap besloten over te gaan tot aankoop.
Er is samen met de gemeente Eemsdelta en de provincie Groningen een inrichtings- en saneringsplan opgesteld waarvan de kosten worden gedeeld. Na een periode van zorgvuldig onderzoek is het terrein in 2020 en 2021 volledig opgeruimd en gesaneerd.
Aan het eind van de zomer van 2021 zou worden gestart met de inrichting van het terrein om de bijzondere locatie voor zowel bezoekers als vleermuizen toegankelijk te maken. De voorziene afsluiting van de ringoven met cortenstalen deuren blijkt echter niet geschikt voor de vleermuizen. Het materiaal is van dermate invloed op de leefomgeving van vleermuizen dat het niet verstandig is om de plannen door te zetten. De ringoven is vanaf halverwege de herfst het domein van de vleermuizen en vanaf dat moment niet toegankelijk voor mensen. Hierdoor werd de tijd te kort om de werkzaamheden af te ronden in 2021. Daarom waren de werkzaamheden uitgesteld tot na het broedseizoen van 2022.
Historie
In 1686 wordt langs het Damsterdiep net buiten Appingedam de lusthof Rusthoven gebouwd op het terrein naast de lusthof Ekenstein, die dan al 40 jaar oud is. Aan het eind van de 18e eeuw verandert langzaam maar zeker de functie, van lusthof naar boerenborg en later aan het begin van de 19e eeuw naar tichelborg. De productie van baksteen wordt voortvarend opgepakt. In de twintiger jaren van de twintigste eeuw volgt een volgende moderniseringsslag. Het fabrieksterrein wordt los van de borg verkocht en op het terrein verrijst een voor die jaren hypermoderne ringoven.
Project Steenfabriek Rusthoven in Wirdum
Door LAOS Landschapsarchitectuur en stedenbouw is een impressie gemaakt van Steenfabriek Rusthoven.
Klik hier voor de impressie
Nieuwsberichten
17 november 2022 Boomgaard aangeplant bij Steenfabriek Rusthoven in Wirdum (groningerlandschap.nl)
21 juli 2022 Laatste fase van herstel voormalige Steenfabriek Rusthoven in Wirdum
29 maart 2022 Terrein van Steenfabriek Rusthoven dankzij gift in natura uitgebreid
25 juni 2019 Nieuwe toekomst voor Steenfabriek Rusthoven
25 juni 2019 Dagblad van het Noorden
29 januari 2019 Aankoop steenfabriek Rusthoven vertraagd
15 januari 2019 Dagblad van het Noorden
14 januari 2019 Pareltje aan het Damsterdiep
Als gevolg van verslechterende marktomstandigheden sluit de fabriek haar deuren in 1965. Het fabrieksterrein kent, na de jaren 60, een aantal particuliere eigenaren. Herontwikkelingsplannen komen om diverse redenen niet van de grond en het verval treedt in. In de loop der jaren is door onzorgvuldige sloopwerkzaamheden het terrein vervuild geraakt met onder andere asbest. In 2013 werd in verband met instortingsrisico de fabriekspijp neergehaald. De laatste eigenaar van de steenfabriek heeft het terrein aangekocht om er enkele woningen te bouwen, waarvan één in combinatie met een manege.
Borg Rusthoven
De naastgelegen borg Rusthoven is aangekocht door particulieren die een zorgvuldige restauratie van de borg zijn gestart. Wegens aardbevingsschade werd de borg in 2019/2020 middels base isolation versterkt. Dat houdt in dat heel het gebouw een meter de lucht in wordt getild en de fundering wordt aangepast. Tussen het huis en de fundering zijn een soort schokdempers geplaatst die heftige aardschokken opvangen.
"Steenfabriek Rusthoven een pronkjewail van Groningen"
Waardering
De borg Rusthoven is een Rijksmonument, evenals de aanwezige theekoepel, brug en toegangshek. Ook de totale parkaanleg, waar het steenfabrieksterrein deel van uitmaakt, is aangewezen als Rijksmonument. Voor de steenfabriek zelf geldt dit niet, omdat de toenmalige eigenaar zich tegen deze aanwijzing heeft verzet. De ringoven is zeker ‘Rijksmonument-waardig’: het is de enige ringoven in de provincie Groningen. Landelijk zijn nog slechts negen ringovens aanwezig, van de 148 die er ooit zijn geweest.
Het terrein van de steenfabriek is destijds buiten de begrenzing van NNN (EHS) gehouden. Op het moment dat het gebied eigendom wordt van Het Groninger Landschap en een bijbehorende bestemming krijgt, kunnen we een aanvraag doen tot begrenzing binnen de NNN. Jaarlijks vindt een update plaats van deze begrenzing. Vanuit het provinciale soortenbeleid is de ringoven van grote betekenis als overwinteringsplek voor diverse soorten vleermuizen.
Landschappelijk vormt het terrein, in samenhang met de borg Rusthoven en landgoed Ekenstein, een zeer waardevol ensemble aan het Damsterdiep. Dit is niet verankerd in een beleidsstatus, anders dan de status van Rijksmonument en NNN.
Op 28 maart 2022 is het gebied rondom de steenfabriek uitgebreid dankzij een gift in natura. Klik hier voor meer informatie over deze uitbreiding van het gebied.
Wil je ook je steentje bijdragen? Jouw donatie is meer dan welkom!
Vleermuizen
Vanaf de jaren 80 is de ringoven bevolkt geraakt met verschillende soorten vleermuizen. Uit een onderzoek in 2013 blijkt het grote belang van het terrein voor de nieuwe bewoners van de steenfabriek Rusthoven. Gedurende drie nachten hebben twee detectoren op het terrein een kleine duizend geluidsopnames verzameld. Analyse hiervan leverde op dat er op het terrein in totaal zeven soorten vleermuizen foerageerden, waaronder de drie soorten die al bijna dertig jaar de ringoven als winterverblijf gebruiken.
Ruige Dwergvleermuis: fotograaf Daniel Tuitert
Waargenomen zijn Baardvleermuis, Meervleermuis, Watervleermuis, alsmede Gewone en Ruige Dwergvleermuis, Rosse vleermuis en Laatvlieger. Allen beschermde diersoorten. De ringoven is van grote betekenis als overwinteringsplek voor vleermuizen. Op dit moment gaat het om enkele tientallen exemplaren, onder optimale omstandigheden kan dit aantal toenemen. De afgelopen jaren zijn door de Vleermuiswerkgroep Groningen verschillende rechtszaken gevoerd tegen de eigenaar om een goede bescherming van de vleermuizen af te dwingen.
Samen maken we plannen waar
Het realiseren van deze plannen kan niet zonder steun van andere partijen. Daarom is Het Groninger Landschap erg blij met de samenwerking met belangrijke partners. De herinrichting van het terrein van voormalig Steenfabriek Rusthoven is mede mogelijk gemaakt door provincie Groningen, de gemeente Eemsdelta, Nationaal Programma Groningen, donateurs van een crowdfundactie en de Nationale Postcode Loterij. De heer Jonk, buurman van het gebied, heeft daarnaast een stuk grond geschonken dat ooit bij de steenfabriek hoorde. Daarnaast speelt de expertise van de Vleermuiswerkgroep Groningen een belangrijke rol en heeft Stichting Oude Groninger Kerken vijftig fruitbomen gedoneerd.