Steenfabriek Rusthoven in Wirdum
De ruïnes van voormalig Steenfabriek Rusthoven in Wirdum. Een pareltje aan het Damsterdiep. Steenfabriek Rusthoven is prachtig industrieel erfgoed dat herinnert aan de baksteenindustrie in Groningen. Het Groninger Landschap heeft de steenfabriek dankzij een gift kunnen aankopen. Het terrein is opgeknapt en met een wandelpad beschikbaar gemaakt voor publiek. We hebben rond de steenfabriek een wandelroute uitgezet.
Herstel
Aan het Damsterdiep ter hoogte van Wirdum staat de ruïne van de voormalige steenfabriek Rusthoven. Het is de enige nog overgebleven steenfabriek met ringoven in de provincie Groningen. Samen met de nabijgelegen borg Rusthoven en landgoed Ekenstein vormt de steenfabriek prachtig cultuurhistorisch erfgoed in Groningen.
De ringoven, waarin de bakstenen gebakken werden, is nog redelijk gaaf en is een belangrijke overwinteringsplek voor vleermuizen. Het Groninger Landschap zet zich in om de ringoven als industrieel erfgoed te behouden en de vleermuizen te beschermen. Op deze manier komen natuur en erfgoed samen.
“Vette Groninger rivierklei was hier voorhanden
langs de oevers van het meanderende Damsterdiep”
Historie
In 1686 wordt langs het Damsterdiep net buiten Appingedam de lusthof Rusthoven gebouwd op het terrein naast de lusthof Ekenstein, die dan al 40 jaar oud is. Aan het eind van de 18e eeuw verandert langzaam maar zeker de functie, van lusthof naar boerenborg en later aan het begin van de 19e eeuw naar tichelborg. De productie van baksteen wordt voortvarend opgepakt. In de twintiger jaren van de twintigste eeuw volgt een volgende moderniseringsslag. Het fabrieksterrein wordt los van de borg verkocht en op het terrein verrijst een voor die jaren hypermoderne ringoven.
Het verval en de nieuwe bestemming
Als gevolg van verslechterende marktomstandigheden sluit de fabriek haar deuren in 1965. Het fabrieksterrein kent, na de jaren 60, een aantal particuliere eigenaren. Herontwikkelingsplannen komen om diverse redenen niet van de grond en het verval treedt in. In de loop der jaren is door onzorgvuldige sloopwerkzaamheden het terrein vervuild geraakt met onder andere asbest. In 2013 werd in verband met instortingsrisico de fabriekspijp neergehaald. De steenfabriek en het omliggende terrein is sinds 2019 in het bezit van Het Groninger Landschap.
“Het landschap is nu een biotoop en herbergt in de nachten doodstille vleermuizen”
Vleermuizen
Vanaf de jaren 80 is de ringoven bevolkt geraakt met verschillende soorten vleermuizen. Uit een onderzoek in 2013 blijkt het grote belang van het terrein voor de nieuwe bewoners van de steenfabriek Rusthoven. Gedurende drie nachten hebben twee detectoren op het terrein een kleine duizend geluidsopnames verzameld. Analyse hiervan leverde op dat er op het terrein in totaal zeven soorten vleermuizen foerageerden, waaronder de drie soorten die al bijna dertig jaar de ringoven als winterverblijf gebruiken.
Waargenomen zijn Baardvleermuis, Meervleermuis, Watervleermuis, alsmede Gewone en Ruige Dwergvleermuis, Rosse vleermuis en Laatvlieger. Allen beschermde diersoorten. De ringoven is van grote betekenis als overwinteringsplek voor vleermuizen. Op dit moment gaat het om enkele tientallen exemplaren, onder optimale omstandigheden kan dit aantal toenemen. De Vleermuiswerkgroep Groningen spant zich al jaren, met succes, in voor de bescherming van de vleermuizen in de ringoven.
Heropening in 2023
Het Groninger Landschap heeft het voormalige fabrieksterrein opgeruimd, de ringoven ingericht als winterverblijf voor vleermuizen en het terrein toegankelijk gemaakt voor bezoekers. Dit is gevierd tijdens een feestelijke opening. Hierbij werd ook de gerestaureerde gevelsteen uit 1954 gepresenteerd.
De ruïne Rusthoven van Wirdum
Er liggen oude diepe sporen
in het Groninger landschap
de plek ademt de geschiedenis
van de voormalige baksteenindustrie
de deuren sloten zich in de jaren 60
de fabriek raakte in verval
de hoge pijp moest eraan geloven
Vandaag is de ruïne van Rusthoven
verstild liggend in het oude land
de borg is versterkt en opgetild
kan tegen een schok van de rusteloze aarde
zoals de trillende bodem hier
af en toe schokkend beweegt
alleen de loodzware gebakken stenen zijn verdwenen
Vette Groninger rivierklei was hier voorhanden
langs de oevers van het meanderende Damsterdiep
werd gebakken in de laatste ringoven
vervoerd over een klein smalspoor
en gevaren over het diep naar de stad
de stad die schreeuwde om gebakken klinkers
om nieuwe huizen voor nieuwe stadsbewoners
Het landschap is nu een biotoop
herbergt in de nachten doodstille vleermuizen
die hier ongestoord wonen
in de oude ringoven
en alles krijgt een nieuwe functie
en de moderne mens loopt hier vandaag
over recente wandelpaden van het verse verleden
Arjan Boswijk, januari 2023
Bezoekersinformatie
De wandelpaden van Steenfabriek Rusthoven zijn vrij te bewandelen tussen zonsopgang en zonsondergang. Parkeren kan bij het naastgelegen Landgoed Ekenstein.
Onder begeleiding van een gids kun je de ringoven betreden. Een bijzondere ervaring. In onze activiteitenkalender vind je of er binnenkort een excursie op de planning staat.
Locatie
Alberdaweg 70
9901 TA Appingedam
Contact
050 313 5901
info@groningerlandschap.nl
Op de kaart
Erfgoed in Groningen
Groningen is rijk aan bijzonder erfgoed. Zonder de karakteristieke boerderijen, molens en borgen zou het Groninger landschap een lege huls zijn. Erfgoed is mensenwerk, het zijn plekken waar vele verhalen aan verbonden zijn. Het Groninger Landschap beschermt erfgoed door eigenaar te worden, van statige borgen tot molens en nog veel meer. Waar mogelijk stellen we ons erfgoed open. Zodat ons erfgoed verbonden blijft met Groningers. Ontdek welk Groninger erfgoed een bezoek waard is.
