Steenfabriek Rusthoven
Bekijk alle ErfgoedSteenfabriek Rusthoven in Wirdum
De ruïnes van voormalig Steenfabriek Rusthoven in Wirdum. Een pareltje aan het Damsterdiep.
Steenfabriek Rusthoven is een prachtig stukje industrieel erfgoed dat herinnert aan de baksteenindustrie in Groningen. Het Groninger Landschap heeft de steenfabriek dankzij een particuliere gift kunnen aankopen. Het terrein is opgeknapt en met een wandelpad beschikbaar gemaakt voor publiek. We hebben rond de steenfabriek een wandelroute uitgezet.
Aan het Damsterdiep ter hoogte van Wirdum staat de ruïne van de voormalige steenfabriek Rusthoven. Het is de enige nog overgebleven steenfabriek met ringoven in de provincie Groningen. Samen met de nabijgelegen borg Rusthoven en landgoed Ekenstein vormt de steenfabriek een prachtig stukje cultuurhistorisch erfgoed in Groningen.
De ringoven, waarin de bakstenen gebakken werden, is nog redelijk gaaf en is een belangrijke overwinteringsplek voor vleermuizen. Het Groninger Landschap zet zich in om de ringoven als industrieel erfgoed te behouden en de vleermuizen te beschermen. Op deze manier komen natuur en erfgoed samen.
Historie
In 1686 wordt langs het Damsterdiep net buiten Appingedam de lusthof Rusthoven gebouwd op het terrein naast de lusthof Ekenstein, die dan al 40 jaar oud is. Aan het eind van de 18e eeuw verandert langzaam maar zeker de functie, van lusthof naar boerenborg en later aan het begin van de 19e eeuw naar tichelborg. De productie van baksteen wordt voortvarend opgepakt. In de twintiger jaren van de twintigste eeuw volgt een volgende moderniseringsslag. Het fabrieksterrein wordt los van de borg verkocht en op het terrein verrijst een voor die jaren hypermoderne ringoven.
Project Steenfabriek Rusthoven in Wirdum
Als gevolg van verslechterende marktomstandigheden sluit de fabriek haar deuren in 1965. Het fabrieksterrein kent, na de jaren 60, een aantal particuliere eigenaren. Herontwikkelingsplannen komen om diverse redenen niet van de grond en het verval treedt in. In de loop der jaren is door onzorgvuldige sloopwerkzaamheden het terrein vervuild geraakt met onder andere asbest. In 2013 werd in verband met instortingsrisico de fabriekspijp neergehaald.
In bezit van Het Groninger Landschap
De aankoop van de steenfabriek vond in 2019 plaats. Na een periode van zorgvuldig onderzoek is het terrein in 2020 en 2021 volledig opgeruimd en gesaneerd. In 2022 tot en met begin 2023 is het terrein ingericht voor publiek. Hier hebben we de tijd voor genomen om de vleermuizen in de ringoven niet te veel tot last te zijn.
Borg Rusthoven
De naastgelegen borg Rusthoven is aangekocht door particulieren die een zorgvuldige restauratie van de borg zijn gestart. Wegens aardbevingsschade werd de borg in 2019/2020 middels base isolation versterkt. Dat houdt in dat heel het gebouw een meter de lucht in wordt getild en de fundering wordt aangepast. Tussen het huis en de fundering zijn een soort schokdempers geplaatst die heftige aardschokken opvangen.
Waardering
De borg Rusthoven is een Rijksmonument, evenals de aanwezige theekoepel, brug en toegangshek. Ook de totale parkaanleg, waar het steenfabrieksterrein deel van uitmaakt, is aangewezen als Rijksmonument. Voor de steenfabriek zelf geldt dit niet, omdat de toenmalige eigenaar zich tegen deze aanwijzing heeft verzet. De ringoven is zeker ‘Rijksmonument-waardig’: het is de enige ringoven in de provincie Groningen. Landelijk zijn nog slechts negen ringovens aanwezig, van de 148 die er ooit zijn geweest.
Vanuit het provinciale soortenbeleid is de ringoven van grote betekenis als overwinteringsplek voor diverse soorten vleermuizen.
Vleermuizen
Vanaf de jaren 80 is de ringoven bevolkt geraakt met verschillende soorten vleermuizen. Uit een onderzoek in 2013 blijkt het grote belang van het terrein voor de nieuwe bewoners van de steenfabriek Rusthoven. Gedurende drie nachten hebben twee detectoren op het terrein een kleine duizend geluidsopnames verzameld. Analyse hiervan leverde op dat er op het terrein in totaal zeven soorten vleermuizen foerageerden, waaronder de drie soorten die al bijna dertig jaar de ringoven als winterverblijf gebruiken.
Watervleermuis
Waargenomen zijn Baardvleermuis, Meervleermuis, Watervleermuis, alsmede Gewone en Ruige Dwergvleermuis, Rosse vleermuis en Laatvlieger. Allen beschermde diersoorten. De ringoven is van grote betekenis als overwinteringsplek voor vleermuizen. Op dit moment gaat het om enkele tientallen exemplaren, onder optimale omstandigheden kan dit aantal toenemen. De Vleermuiswerkgroep Groningen spant zich al jaren, met succes, in voor de bescherming van de vleermuizen in de ringoven.
Nieuwsberichten over Steenfabriek Rusthoven
- 28 juni 2023: Steenfabriek Rusthoven in Wirdum officieel geopend – Het Groninger Landschap
- 31 januari 2023: Verdubbeling vleermuizen in steenfabriek Rusthoven – Het Groninger Landschap
- 17 november 2022 Boomgaard aangeplant bij Steenfabriek Rusthoven in Wirdum
- 21 juli 2022 Laatste fase van herstel voormalige Steenfabriek Rusthoven in Wirdum
- 29 maart 2022 Terrein van Steenfabriek Rusthoven dankzij gift in natura uitgebreid
- 25 juni 2019 Nieuwe toekomst voor Steenfabriek Rusthoven
- 25 juni 2019 Dagblad van het Noorden
- 29 januari 2019 Aankoop steenfabriek Rusthoven vertraagd
- 15 januari 2019 Dagblad van het Noorden
- 14 januari 2019 Pareltje aan het Damsterdiep
Samen maken we plannen waar
Het realiseren van deze plannen kan niet zonder steun van andere partijen. Daarom is Het Groninger Landschap erg blij met de samenwerking met belangrijke partners. De herinrichting van het terrein van voormalig Steenfabriek Rusthoven is mede mogelijk gemaakt door provincie Groningen, de gemeente Eemsdelta, Nationaal Programma Groningen, J.B. Scholtenfonds, Stichting de De versterking, Prins Bernhard Cultuurfonds, donateurs van een crowdfundactie, losse particuliere schenkingen en de Nationale Postcode Loterij. De heer Jonk, buurman van het gebied, heeft daarnaast een stuk grond geschonken dat ooit bij de steenfabriek hoorde. Daarnaast speelt de expertise van de Vleermuiswerkgroep Groningen een belangrijke rol en heeft Stichting Oude Groninger Kerken vijftig fruitbomen gedoneerd.
De ruïne Rusthoven van Wirdum
Er liggen oude diepe sporen
in het Groninger landschap
de plek ademt de geschiedenis
van de voormalige baksteenindustrie
de deuren sloten zich in de jaren 60
de fabriek raakte in verval
de hoge pijp moest eraan geloven
Vandaag is de ruïne van Rusthoven
verstild liggend in het oude land
de borg is versterkt en opgetild
kan tegen een schok van de rusteloze aarde
zoals de trillende bodem hier
af en toe schokkend beweegt
alleen de loodzware gebakken stenen zijn verdwenen
Vette Groninger rivierklei was hier voorhanden
langs de oevers van het meanderende Damsterdiep
werd gebakken in de laatste ringoven
vervoerd over een klein smalspoor
en gevaren over het diep naar de stad
de stad die schreeuwde om gebakken klinkers
om nieuwe huizen voor nieuwe stadsbewoners
Het landschap is nu een biotoop
herbergt in de nachten doodstille vleermuizen
die hier ongestoord wonen
in de oude ringoven
en alles krijgt een nieuwe functie
en de moderne mens loopt hier vandaag
over recente wandelpaden van het verse verleden
AB, januari 2023
